تاریخچه بودجه
بودجه یک اصطلاح فرانسوی است که از زبان انگلیسی گرفته شده است. اولین قوانین مربوط به بودجه در پارلمان انگلستان مورد بررسی قرار گرفتند. در دوران قدیم، در انگلیس و فرانسه به کیف چرمی گفته میشده که در آن پول یا اسناد مالی مهم را قرار میدادند.
در گذشتههای نه چندان دور در ایران نیز مردم برای نگهداری پولهای خود از کیسههای چرمی استفاده میکردند که آن را بدره مینامیدند. بعد از دوران مشروطه از آنجایی که اکثر قوانین سیاسی ایران بر اساس کشورهای اروپایی بهخصوص بلژیک و فرانسه نوشته شد، واژه بودجه وارد ادبیات رسمی اقتصاد ایران گردید.
بودجه چیست؟
بودجه (Budget) را تخمینی از درآمد و هزینه در یک بازه زمانی مشخص در آینده تعریف میکنند. این اصطلاح یک مفهوم در اقتصاد خُرد محسوب میشود که اشخاص، گروهها، شرکتهای خصوصی یا دولتی و در سطح کلان دولتها با تهیۀ آن زمینه را برای برنامهریزی و مدیریت فعالیتهای اقتصادی خود در آینده فراهم میکنند.
با داشتن سند بودجه، مدیران امکان پیشبینی دقیقتری از میزان درآمد و نحوۀ هزینه پول شرکت را خواهند داشت. با بودجهریزی دقیق میتوان:
- منابع سختافزاری و نرمافزاری را کنترل کرد؛
- امکان هماهنگی بین بخشهای مختلف در یک نظام فراهم میشود؛
- امکان برنامهریزی دقیق و سازماندهی فعالیتهای کلیدی را خواهید داشت؛
- عملکرد مدیران و کارکنان در یک سازمان یا کسب و کار قابل ارزیابی خواهد بود؛
- دسترسی به اهداف سازمان و سیاستهای کلی در بازه زمانی خاص امکانپذیر میشود؛
- امکان توسعه کسب و کار و بررسی افزایش بهرهوری بر اساس مستندات بودجه وجود دارد.
سند بودجه یا لایحههای مرتبط با آن برای یک بازه زمانی مشخص تدوین میشوند. بهطور مرسوم این لایحه برای یک سال آماده میشود، ولی در برخی از کسب و کارها یا پروژههای خاص ممکن است بودجه مصوب برای مدت کمتری یا حتی بیشتری تعیین شود. هزینهکرد درست بودجه، مانع از بروز مشکلات مالی برای کسب و کارها یا حتی دولت خواهد شد.
معرفی اهداف و انواع بودجه
دولتها یا شرکتهای خصوصی بر حسب برنامهها و اهداف خود انواع بودجهها را طراحی میکنند تا در مسیر فعالیت خود دچار مشکل نشوند. طراحی اسناد بودجهای به اهداف مختلفی صورت میپذیرد و رویکرد مدیریتی نسبت به یک برنامۀ مشخص را تعیین میکنند. یک بودجه میتواند به هدف:
بودجهها کمک زیادی به تخصیص منابع کمیاب، بهبود برنامهریزی، افزایش نظارت و هماهنگی و امکان ارزیابی نتایج خواهند نمود. بر اساس اهداف آنها، انواع عبارتاند از:
آشنایی با منافع بودجه
برنامهریزی همیشه به هدفگذاری دقیق در کسب و کار یا جامعه منجر خواهد شد. حال این برنامهریزی در امور مالی اهمیت بیشتری دارد، زیرا مسائل مالی خود بر روی بخشهای دیگر تاثیر میگذارند.
طراحی سند بودجه در دولتها یا کسب و کار اهمیت زیادی دارد. چنین سندی به افزایش انضباط مالی آنها کمک خواهد کرد و بر روی مدیریت هزینهها و درآمدزایی تاثیر مستقیمی میگذارد. یک بودجه دقیق و کاربردی منافعی را بههمراه دارد:
اهداف اصلی بودجه
بودجهها بر حسب اینکه در دولت، کسب و کار یا سازمان طراحی شوند، اهداف کلان مختلفی را دنبال میکنند:
1. چارچوبی برای تنظیم سیاستهای کلی
تدوین سیاست کلی در دولت یا طراحی استراتژی کسب و کاری همیشه کار مشکل و دشواری بوده است. بودجه یکی از اسناد بالادستی محسوب میشود که با تنظیم سالیانه آن بر اساس برنامههای توسعه پنج ساله و سند چشمانداز، امکان تنظیم سایر سیاستهای کلی کشور ایجاد میشود.
2. تصویب بودجه ابزاری برای کنترلهای قانونی
تصویب بودجه، ابزاری کلیدی برای کنترل بر بخشهای مختلف است. در دولت با دادن ردیف بودجهای، از مسئولان سازمانها برای هزینهها صورت پذیرفته بازخواست میشود. در کسب و کارها نیز مدیر هر واحد باید در ازای بودجۀ دریافتی به OKR مرتبط با واحد خود دست پیدا کند.
3. بودجهریزی راهنمای مدیران در تدوین سیاستهای اجرایی
مدیران برای اجرای برنامههای سازمانی ممکن است دچار تفسیرهای متفاوتی شوند. اما سند بودجه بهعنوان یک چراغ راهنما برای جهتدهی به آنها محسوب میشود.
4. کنترل و نظارت بر عملکرد بودجه
دستیابی به اهدافی که در بودجهها طراحی میشوند، مهمترین ابزار برای این هستند که عملکرد سازمانهای مختلف مورد بررسی قرار گیرد.
بودجهها نقش مهمی در توزیع عادلانه وجوه در بین بخشهای مختلف دارند. تخصیص بودجه به یک واحد موجب میشود تا آنها نسبت به وظایف خود پاسخگو باشند. همچنین اسناد بودجهای یک مجوز قانونی برای دولت یا مدیران کسب و کارها محسوب میشوند تا منابع مالی را برای کاربردهای مختلفی هزینه کنند.
آشنایی با مفهوم تسویه بودجه
اختصاص بودجه به سازمانها یا واحدهای مختلف یک تکلیف برای دولت ایجاد میکند که به تامین مالی ردیفهای اعتباری برای آنان بپردازد. اما در بسیاری از مواقع، دولتها توانایی تامین منابع مالی مورد نیاز برای تامین ردیف اعتباری در نظر گرفته شده در بودجه را ندارند.
آنها برای این که دیون خود به سازمانها را انجام دهند به سراغ تسویه بودجه میروند. دولت در چنین شرایطی با واگذاری سهام خود از شرکتهای دولتی تابعه یا تهاتر هزینهها با ساختمانها و ابنیه دولتی نسبت به تسویه بودجهای اقدام میکند که تعهد به تامین آن داشته است.
بودجهی دولت چیست؟
مدیریت و کنترل مالی در هر کشوری از اهمیت زیادی برخوردار است. هر چند که بخش خصوصی در سالیان اخیر نقش مهمی در اقتصاد ایفا کرده است، اما بودجهی دولتی همچنان از اهمیت زیادی در کنترل تورم و کمک به رشد اقتصادی برخوردار است.
طبق ماده یک قانون محاسبات کشور، تعریف بودجهی دولت اینگونه است:
” برنامۀ مالی دولت که برای یک سال تهیه شده و حاوی پیشبینی درآمدها و سایر منابع تامین اعتبار و برآورد هزینههای عملیاتی برای دستیابی به سیاستها و اهداف قانونی است.”
طبق مفاد همین ماده بودجهی دولت به سه بخش تقسیم میشود:
- بودجهی عمومی دولت؛
- بودجهی شرکتهای دولتی؛
- بودجهی بانکها.
در مواد دیگری از قانون محاسبات عمومی به نحوۀ دریافت درآمدها و پرداخت هزینهها، نظارت مالی، تنظیم حساب و تفریغ بودجه پرداخت شده است. همچنین در این قانون به وظایف مدیران دولتی و سازمانهای گوناگون در تدوین، اجرا و نظارت بر لایحۀ بودجه پرداخته شده است.
نقش بودجه در بخش خصوصی
زمانی که صحبت از تدوین بودجه میشود، توجه اکثر افراد به لایحۀ دولت برای مدیریت مالی کشور جلب میشود. اما این در حالی است که در بخش خصوصی نیز تدوین و اجرای بودجه از اهمیت زیادی برخوردار است.
شرکتها یا سازمانها در تدوین بودجهی خود به منابع و اعتبارات خود باید توجه کنند. البته آنها برای دستیابی به اهداف تجاری خود نیم نگاهی به قانون بودجهی دولت و اعتبارات آن نیز دارند.
در بسیاری از موارد شرکتهای خصوصی بهعنوان مجری نهادهای دولتی محسوب میشوند، از همینرو به تامین اعتبار از بودجه عمومی کشور بهعنوان یک منبع مالی توجه دارند. بخش خصوصی انتظاراتی از بودجهی دولت دارد:
- تعادل بودجه و نداشتن کسری به هدف عدم ایجاد تورم در جامعه؛
- رعایت قوانین بودجهای بر اساس منابع درآمدی قابل حصول و پایدار؛
- حفظ منابعی همچون انرژی و نفت یا حساب ذخیره ارزی برای رشد اقتصادی بلندمدت کشور؛
- افزایش نقش دولت بهعنوان تکمیلکننده و تسریعدهنده فعالیتهای تولیدی و خدماتی؛
- پوشش هزینههای غیرمتعارف دولت و حذف آنها به هدف کاهش تورم در جامعه.
سخن پایانی
درک درست از قانون بودجهی کشور یا حتی اصول بودجهریزی در کسب و کارها بر روی رشد اقتصادی و توسعه متوازن تاثیر زیادی میگذارد. تعیین اهداف تجاری واحدهای مختلف، سیگنالهای مثبتی برای تلاش بیشتر به هدف دستیابی به چشماندازها را ارسال میکند.
مقالات مرتبط:
دیدگاه خود را ثبت کنید
تمایل دارید در گفتگوها شرکت کنید؟در گفتگو ها شرکت کنید.